WHO khuyến nghị các hình thức sử dụng PrEP

Hiện nay, Tổ chức Y tế thế giới khuyến nghị sử dụng PrEP như là chiến lược ưu tiên quan trọng cho người có nguy cơ nhiễm HIV cao. Có 3 loại PrEP được WHO khuyến nghị là PrEP đường uống, PrEP đường tiêm và PrEP đặt vòng âm đạo.

1. PrEP đường uống

Đây là loại PrEP đầu tiên được WHO khuyến nghị và được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Chương trình PrEP tại nhiều tỉnh thành ở Việt Nam, trong đó có Khánh Hòa, cũng đang áp dụng hình thức PrEP này. PrEP đường uống sử dụng loại thuốc ARV chứa hai hoạt chất chính: Tenofovir và Emtricitabine (TDF/FTC). Thuốc này có khả năng ngăn chặn vi rút HIV xâm nhập và nhân lên trong cơ thể, từ đó giảm nguy cơ lây nhiễm HIV lên đến 97% đối với những người tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ.

Có 2 hình thức mà người sử dụng PrEP có thể chọn là uống liên tục hàng ngày, trong trường hợp này thuốc sẽ có hiệu quả bảo vệ tối đa sau khi uống 7 ngày. Ngoài ra, một số trường hợp cụ thể, đặc biệt là nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới có thể sử dụng uống theo tình huống với công thức 2+1+1:

- Uống 2 viên (liều đầu tiên) trước khi quan hệ tình dục từ 2 - 24 giờ.

- Uống viên thứ 3: sau 24 giờ tính từ khi uống liều đầu tiên.

- Uống viên thứ 4: sau 24 giờ tính từ khi uống liều thứ hai.

2. PrEP đặt vòng âm đạo

Gần đây, một bước đột phá trong lĩnh vực phòng ngừa HIV đã được chấp thuận ở một số quốc gia và được WHO xác nhận - đó là vòng đặt âm đạo cho PrEP. Tuy nhiên, mặc dù đã có trong Hướng dẫn Bộ Y tế về Chăm sóc và Điều trị HIV, nhưng hiện tại, Việt Nam vẫn chưa có sẵn loại thuốc này.

Vòng đặt âm đạo PrEP được chế tạo từ chuỗi polyme silicone dẻo và chứa thuốc dapivirine, sẽ dần giải phóng thuốc trong vòng một tháng. Phương pháp này đặt trực tiếp thuốc dapivirine vào vị trí có nguy cơ lây nhiễm HIV, từ đó giảm tác dụng phụ của thuốc đến mức tối thiểu. Đặc biệt, vòng cần được đặt trước ít nhất 24 giờ để đạt được hiệu quả tối ưu. Với vòng này, phụ nữ có thể tự đặt và thay thế hàng tháng, mang lại sự linh hoạt và tiện lợi trong việc duy trì phòng ngừa HIV.

3. PrEP dạng tiêm kéo đài

Vào tháng 12 năm 2021, FDA đã phê duyệt CAB dạng tiêm như một lựa chọn phòng ngừa lây nhiễm HIV. Sản phẩm này có đặc điểm độc đáo là chỉ cần tiêm 6 mũi mỗi năm thay vì phải uống 1 viên mỗi ngày như trước đây. Điều này không chỉ giảm thiểu số lần sử dụng mà còn giữ được hiệu quả phòng ngừa, từ đó tăng cường khả năng tuân thủ sử dụng của người dùng.

Việc sử dụng sản phẩm này bắt đầu bằng một mũi tiêm 600mg (3ml) đơn lẻ, được lặp lại sau một tháng. Từ lần tiêm thứ hai trở đi, liều tiêm được khuyến nghị là một mũi tiêm 600mg (3ml) mỗi hai tháng một lần. Có thể sử dụng viên uống cabotegravir trong khoảng một tháng trước khi bắt đầu tiêm lần đầu tiên để đánh giá khả năng dung nạp của thuốc.

Tuy nhiên, một số trường hợp cần cân nhắc trước khi sử dụng cabotegravir để phòng ngừa HIV. Giống như PrEP đường uống, PrEP dạng tiêm chống chỉ định trong 1 số trường hợp, bao gồm những người dương tính với HIV, người có bệnh lý về thận hoặc gan, người có dấu hiệu nhiễm HIV cấp hoặc có khả năng mới nhiễm HIV, người nhẹ cân (dưới 35kg), và những người tiếp xúc với HIV trong vòng 72 giờ qua.

Cần nhấn mạnh rằng cabotegravir không phải là vaccine, nó là một loại thuốc kháng virus. Do đó, việc sử dụng phải tuân thủ đúng liều lượng và định kỳ theo hướng dẫn.

Tóm lại, hiện nay có ba loại PrEP được WHO khuyến nghị là PrEP đường uống, PrEP đặt vòng âm đạo và PrEP dạng tiêm kéo dài. Bất kể loại nào, PrEP vẫn cần được kết hợp với các biện pháp an toàn khác như việc sử dụng bao cao su để đạt được hiệu quả tối đa trong việc ngăn chặn lây nhiễm HIV.

Mặc dù hiện tại Việt Nam chỉ cung cấp PrEP đường uống, nhưng hứa hẹn trong tương lai sẽ mở rộng các lựa chọn khác với sự hội nhập y tế thế giới ngày càng mạnh mẽ.

BS. Nguyễn Quốc Huy

Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Khánh Hòa